فرش چیست ؟
قالی، فرش نوعی گستردنیِ بافته شده از الیاف پنبه، پشم و در بعضی موارد ابریشم است که معمولاً برای پوشش زمین به‌کار می‌رود. به دست‌بافتهٔ پُرزدار و گره‌دار، قالی گفته می‌شود. از آن‌جا که قالی و فرش، بیشتر اوقات نقش‌های زیبا بر خود داشته‌اند، امروزه به جنبهٔ تزئینی آن نیز توجه می‌شود. در نیمهٔ دوم سدهٔ پانزده میلادی و در دوران صفوی، فرش از حالتی روستایی به هنر پیشرفتهٔ درباری تبدیل شد.
پیشینهٔ قالی
به دست‌بافتهٔ پُرزدار و گره‌دار قالی می‌گویند. همهٔ پژوهشگران بدون چون و چرا بر این نکته اعتراف دارند که قالی و قالی‌بافی از اسیا شروع شده‌است. پژوهشگران بر این عقیده‌اند که ترکمنستان ، ایران و قفقاز می‌باید مهد اولیهٔ این هنر بوده باشند. از عباراتی که در انجیل و ادبیات کلاسیک آمده به این نتیجه رسیده‌اند که هنر شرقی قالی‌بافی مدت‌ها قبل از میلاد مسیح شناخته شده و وجود داشته‌است.
هومر حماسه‌سرای معروف سدهٔ هفتم پیش از میلاد یونان صحبت از «کاناپه‌ای که با یک قالی ارغوانی مفروش شده بود» می‌کند. یا گزنفون مورخ، فیلسوف و سردار آتنی که در سال ۴۰۱ پیش از میلاد به جنگ با ایرانیان باستان پرداخته، گزارش کرده‌است که ایرانیان عادت دارند روی قالی‌های نرم استراحت کنند. با نگاهی به نقشهٔ جغرافیا امروزه منطقهٔ وسیعی شامل کشورهای اسیای صغیر ، ترکیه ، قفقاز، ایران، ترکمنستان ، پاکستان ، هند ، تبت ، چین ، مصر ، اسپانیا و حتی کشورهای شبه جزیره بالکان مانند رومانی را می‌یابیم که هنر و صنعت قالی‌بافی در آنها وجود دارد؛ ولی آن‌طور که پژوهشگران گفته‌اند، ایرانیان نخستین قومی بوده‌اند که به قالی‌بافی پرداختند و در این زمینه سرآمد جهانیان شدند. چنان‌که آخرین پژوهش‌های باستان‌شناسی هم دال بر این موضوع هستند. منظور اشاره به قدیمی‌ترین قالیِ پُرزدارِ شناخته‌شدهٔ موجود در جهان یعنی فرش پازریک است که در سال ۱۹۴۹ میلادی برابر با ۱۳۲۷ هجری شمسی توسط گروهی از باستان‌شناسان روسی به سرپرستی پروفسور رودنکو در حفاری‌هایی در منطقهٔ آلتای سییری جنوبی در دره پازپریک کشف شد.
تاریخچهٔ بافت قالی (یا فرش) تا آن‌جا که دانسته شده‌است، به هزارهٔ پنجم و ششمِ پیش از میلاد در اسیای مرکزی برمی‌گردد. قالی ایرانی پازیریک، قدیمی‌ترین قالیِ دستبافِ یافته‌شدهٔ جهان است که در سییری کشف شده و بافته شده در ایران در دوران هخامنشیان است. قالی‌بافی درسده ۱۰ میلادی به وسیلهٔ مورها به اسپانیا شناسانده شد. جنگ صلیبی باعث شد تا قالی‌های ترکی به اروپا برده شوند که در آن‌جا بیشتر از دیوارها آویزان می‌شد یا بر روی میزها قرار می‌گرفت؛ بنابراین، از آغاز آشناییِ اروپاییان با قالی، آنها به آن به دیدهٔ یک اثر هنری و نه یک زیر انداز می‌نگریستند. پس از گسترش تجارت در سده ۱۷ قالی ایرانی به شکل چشمگیری به ار،پای غربی شناسانده شدند.
امروزه مراکز عمدهٔ تولید و بافت قالی، کشورهای ایران ، پاکستان ، هند ، ترکیه ، شمال افریقا ، منطقهٔ قفقاز ، نپال ، اسپانیا ، ترکمنستان ، ارمنستان و تبت هستند.
اکنون عده‌ای نسبتاً زیاد از زنان ایرانی به‌ویژه روستاییان به قالی‌بافی مشغول هستند اما در آمد یک زن قالی‌باف نسبت به قیمت نهایی یک قالی ناچیز است.
بافندگی ایران
با وجود شهرت و قدمت هزاران ساله ولی باز هم فرش ایرانی بین مردم ایران ناشناخته است؛ کمترکسی می‌تواند با دیدن فرشی محل بافت آن را حدس بزند و در مورد خصوصیات باارزش آن صحبت کند،در حالی‌که با اتمام یک فرش، شناسنامهٔ آن نیز همراه با خودش صادر می‌شود. عدم آگاهی نسبت بهویژگی‌های فرش، سبب معضلاتی می‌شود. در استان فارس و منطقهٔ ایالت پارس سه فرش داراب،بوشهر و خرمی قنقری دارای شهرت جهانی بوده‌است. خرمی فارس بزرگ‌ترین مرکز رنگرزی فرشجنوب ایران بوده‌است.
قالی تبریز
نوعی از قالی ایرانی است که در تبریزتولید میگردد. قالی بافی در تبریز قدمتی بیش از هزار سال دارد ویکی از وجه های شهرت این شهر است . از الگو های بافت این نوع قالی به الگوی هریس میتوان اشارهکرد فرش تبریز از مشهور ترین قالی های ایران میباشد
قالی کاشان
گونه‌ای قالی ایرانی است که در کاشان تولید می‌شود. سالانه بیش از ۱۵۰۰ متر فرش دستباف درکاشان تولید می‌شود. بناست موزهٔ فرش نیز در کاشان پایه‌گذاری شود. ۶۵ درصد تولید فرش ماشینیایران در کاشان و ۷۰ درصد صادرات فرش ماشینی ایران از کاشان صورت میگیرد.
رقالیچهٔ ترکمن
این فرش در تملک سان مارکو قرار دارد و ۴ فرش دیگر در سال ۱۶۲۲ و همچنین سه فرش زربافتابریشمی نیز به‌وسیلهٔ ایرانیان در سال ۱۶۳۶ به ونیز راه یافتند.
قالیچهٔ مود خراسان
قالیچهٔ مود خراسان به شیوهٔ قالی‌های مشهد بافته می‌شود. شهر مود در نزدیکی شهر بیرجند است ودر بین تولیدات خراسان از بهترین‌هاست و شهرت جهانی دارد. اما از آن‌جا که تولیدات آن بسیار ناچیزاست، تعداد بسیار کمی روانهٔ بازار می‌شود. اندازهٔ قالیچهٔ مود ۸ متر مربع است. رنگ قالی‌ها هم‌خوانو معمولاً تیره است.
قالی شهر مشهد
قالی مشهد در کارگاه‌های این شهر و اطراف آن بافته می‌شود. این قالی از مرغوبیت چشمگیریبرخوردار است و معمولاً به بازارهای غرب و انگلستان می‌رود. نقش‌های به‌کاررفته در آنها نقش‌هایترنج، اسلیمی و پیچک مانند هستند . قالی‌بافی در شهر مشهد حدود پنج قرن قدمت دارد. یکی از قدیمی‌ترین فرش‌های مشهد که موجوداست، نوعی فرش نماز (سجاده) است که توسط شاه تهماسب یکم به سلیمان باشکوه در سال ۱۵۵۶میلادی هدیه شده‌است. این فرش‌ها در سه درجهٔ کیفیتی در کارگاه سلطان ابراهیم میرزا، فرزند ساممیرزا و برادرزادهٔ شاه طهماسب، ساخته می‌شده‌است. یکی از انواع درجه یک آن تا چند سال پیش درلندن بود و به اعتقاد برخی در اختیار کلکسیونر معروف، شیخ سعود آل ثانی قطری است. تعدادی ازنمونه‌های درجه دوم و سوم هنوز در موزهٔ توپکاپی موجود است.
در سدهٔ ۱۹ و ۲۰ میلادی محبوبیت قالی مشهد به حدی رسید که از آن علاوه بر استفاده در داخلکشور، برای صادرات نیز بهره می‌جستند؛ الیاف پشمی به کار رفته در این فرش‌ها به‌شدت صیقل دادهمی‌شدند تا رنگ را بهتر به خود جذب کنند، اما این عمل از دیگر سو باعث کاهش عمر فرش‌ها نیزمی‌گشت، و این عاملی بود که تصویر بدی از قالی مشهد در اذهان شکل گیرد، تا جایی‌که صادرات اینفرش به اروپا به‌طور چشمگیری کاهش یافت. قالی‌های به‌جای‌مانده از آن دوران نیز همگی در معرضفرسایش قرار دارند.
قالی زنجان
فرش‌بافی در زنجان یکی از صنایع با قدمت زیاد است که نقش قابل توجهی در صادرات فرش ایران ایفامی‌کند. قدمت فرش‌بافی را میتوان از اوایل بنای این شهر نام برد یعنی از زمان پادشاهی اردشیربابکان. فرش‌های صادراتی زنجان از بهترین جلوه‌های فرهنگی این استان هستند. فرش افشار زنجانیکی از پْرطرفدارترین فرش‌های ایرانی است به‌طوری‌که به‌دلیل زیبایی طرح و رنگ در کشورهای اروپاییبسیار مورد استقبال قرار گرفته‌است.
قالی سیستانی
قالی بافی تاریخی بس طولانی در سیستان دارد تا جایی که فرش سیستانی از شهرت خاصیبرخوردار است.قالی سیستان گوهری است کمیاب که تنها در دریای درخشان و مواج فکر مردمانسختکوش و هنرمند این دیار با اندیشه های بلند و اساطیری یافت می شود هنری کهن که هرگز کهنهنشده و نخواهد شد. تصویری از رویای نزدیک شکل گرفته از عناصر و نقش مایه های جادویی با پشتوانههایی از فرهنگ و تمدنی اسطوره ای و هوش و توانایی و ظرافتی مثال زدنی، آنچنان که مردمان امروز ازنگاه نو و خلاقیت ایشان در هزاران سال پیش به اعجاب آمده و انگشت به دهان می مانند. قالیسیستان سرشار از نقوش هندسی ساده شده و شکسته شده حیوانی و گیاهی است، آنچه کهامروز در دنیای هنر و نقد هنری به عنوان انتزاع، تخریب و دفرمه در سبک های هنری می شناسیم و آثاربزرگان هنر را با استناد به این عوامل ارزشیابی می کنیم و از آنها در قالب هنر مدرن یاد می شود.
جالب است بدانید که قالی سیستان از لحاظ مبنای تاریخی به 3 دسته مختلف تقسیم می شود: قالی تاریخی یا کهن، میانی و نو سه نوع زیرانداز سیستانی هستند.
قالی کهن سیستان به بافته های سکایی می پیوندد و دارای گره متقارن است که نشانه ای از کهنترین قالی جهان یعنی فرش پازیریک می باشد.
مهم ترین رنگ های به کار رفته در این قالی ها سرمه ای، فیروزه ای، زرد، سرخ و نقش های آنخشتی، دو خشتی، خشته خشته(ترنج ترنج )، گلدانی و درختی است.
قالی میانی گره مورد استفاده نامتقارن و رنگ بندی آن شبیه نوع کهن است و نقش های آن سبکجنگلی، گل قندانی، چپات اشتر، مددخانی و قاب قابی است.
قالی بختیاری
قالی بختیاری قالی بختیاری گونه‌ای قالی ایرانی است که توسط هنرمندان و بافندگان ایل بزرگبختیاری در استان‌های مختلف بختیاری نشین مثل خوزستان، اصفهان، لرستان، چهارمحال و بختیاری ومرکزی تولید می‌شود. فرش بختیاری هم اینک ثبت جهانی شده است. در همهٔ شهر و روستاهایاستان چهار محال و بختیاری فرش بافی رایج است این کار از دیر باز به صورت سنتی انجام میشده وبیشتر توسط زنان و دختران در خانه انجام می‌شود. این قالی از دیر باز به خاطر نقش، رنگ و همچنیندوام بالا از محبوبیت خاصی برخوردار بوده‌است.
قالی‌های بختیاری:
خشتی (خشتی جانوری خشتی گل و گیاه)
ترنجی (لچک و ترنج)
سرو و کاج قابی سماوری (حقه‌ای)
گل مینا (گل اشرافی)
گلدانی شرابه (گل پتو، گلدانی خمره‌ای)
گلدانی و درختی