گلیم قشقایی

(گلیم قشقایی) یکی از شناخته‌شده‌ترین انواع گلیم و از شاخص‌ترین دست‌بافته‌های ایل قشقایی است. این گلیم‌ها که عمدتاً توسط زنان ایل بافته می‌شوند، بازتابی از فرهنگ، باورها و شیوه زندگی کوچ‌نشینی این مردم هستند و به دلیل اصالت در طرح، رنگ و تکنیک بافت شهرت جهانی دارند. مهمترین تولیدکننده گلیم قشقایی، طایفه دره شوری هستند.

گلیم قشقایی در آبان سال ۱۳۹۲ موفق به دریافت نشان اصالت از سوی یونسکو شد.

گلیم قشقایی به دلیل انرژی و پویایی در طرح و رنگ، از دیگر گلیم‌ها متمایز می‌شود. ویژگی‌های اصلی این دست‌بافته را می‌توان در سه حوزه طرح، رنگ و ساختار بافت بررسی کرد.

طرح‌های گلیم قشقایی عمدتاً ذهنی‌باف هستند، به این معنی که بافنده از نقشه از پیش آماده‌شده استفاده نمی‌کند و نقوش را بر اساس خلاقیت، خاطرات و الهامات خود بر روی دار پیاده می‌کند. این ویژگی سبب می‌شود که هر گلیم اثری منحصربه‌فرد باشد. نقوش به کار رفته ریشه در باورهای کهن و طبیعت اطراف زندگی ایل دارد. این نقوش به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند^[۲]:

• نقوش هندسی: مانند سرمه‌دان، چهارخال و لوزی‌های تکرارشونده.
• نقوش نمادین حیوانی: شامل نگاره‌های ساده‌شده و استیلیزه از حیواناتی مانند بز، آهو، اسب و پرندگان که هر یک نمادی از طبیعت، برکت یا آزادی هستند.
• نقوش نمادین گیاهی: مانند طرح درخت زندگی که نمادی از جاودانگی و رشد است.
• نقوش برگرفته از اشیاء: طرح‌هایی مانند شانه، قیچی و آینه که بازتابی از وسایل زندگی روزمره بافنده است.

عمده‌ترین نقش‌مایه‌های زمینه، طرح‌های لچک ترنج (راه‌راه) هستند.

ماده اصلی در بافت گلیم قشقایی، پشم دست‌ریس است. استفاده از پشم گوسفندان بومی منطقه باعث افزایش دوام و کیفیت گلیم می‌شود. گاهی برای چله‌کشی از ترکیب پشم و موی بز نیز استفاده می‌گردد.

از شاخص‌ترین ویژگی‌های این گلیم‌ها، استفاده از رنگ‌های طبیعی و پرشور است. رنگ‌های اصلی مانند قرمز از ریشه گیاه روناس ، آبی از برگ نیل ، و قهوه‌ای از پوست گردو یا انار به دست می‌آید که این فرآیند رنگرزی سنتی، بخشی از دانش بومی و سینه به سینه ایل قشقایی به شمار می‌رود.

گلیم قشقایی غالباً با تکنیک بافت چاک‌دار بافته می‌شود. در این شیوه، برای تغییر رنگ در یک رج، پود در مرز رنگی دور تار چرخیده و به عقب بازمی‌گردد. این کار باعث ایجاد شکاف یا چاک عمودی کوچکی در مرز نقوش می‌شود که به وضوح و جدایی رنگ‌ها کمک کرده و به گلیم ظاهری سبک و ظریف می‌بخشد. این ساختار سبک و در عین حال مستحکم، گلیم را برای زندگی کوچ‌نشینی که نیازمند حمل‌ونقل آسان است، ایده‌آل می‌سازد.